Miejsce spotkań ze słowem, dziedzictwem i literacką wspólnotą. Gdańsk ma Dom Literatury

1 sierpnia oficjalnie zainaugurowano działalność nowej miejskiej instytucji kultury - Domu Literatury. Spotkanie zorganizowane przy ul. Sierocej było okazją do zaprezentowania misji, zadań i programu instytucji, a także do przedstawienia szczegółów jednej z najważniejszych gdańskich inwestycji kulturalnych ostatnich lat. Ogłoszono również, że jesienią mieszkańcy południowych dzielnic Gdańska zyskają nowe, przyjazne miejsce spotkań z książką - bibliotekę "Dobry Moment". 

W konferencji prasowej wzięli udział: Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska, Maximilian Kieturakis i Jan Perucki, radni miasta Gdańska, Elżbieta Foltyniak, dyrektorka Domu Literatury i Anna Mańkowska, zastępczyni dyrektora DRMG. Nie zabrakło także przedstawicieli instytucji kultury oraz środowisk literackich miasta.

Dom Literatury w Gdańsku to nowa instytucja samorządowa, której celem jest rozwijanie i wzmacnianie życia literackiego Gdańska. Będzie służyła zarówno mieszkańcom, jak i twórcom oraz szeroko pojętej branży literackiej Gdańska i Pomorza. Jej celem jest realizacja projektów wspierających gdańskie środowiska literackie, a na poziomie krajowym i międzynarodowym Dom Literatury w Gdańsku ma zadbać o nawiązanie ważnych literackich partnerstw oraz inicjatyw związanych z promowaniem i rozwojem dziedzictwa literackiego Gdańska na szeroką skalę.

– To ważny moment dla Gdańska. Równo miesiąc temu, 1 lipca, uchwałą Rady Miasta Gdańska powołaliśmy nową instytucję kultury. Na czele Domu Literatury stanęła pani Elżbieta Foltyniak – mówiła Alksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska. -  Od wielu lat przygotowywaliśmy ten projekt w ramach działań Gdańskiej Galerii Miejskiej, a teraz nadszedł czas, by nadać mu osobną i silną strukturę. Chcemy, by było to miejsce skupione na słowie – zarówno pisanym, jak i mówionym – oraz by koordynowało procesy wspierające literaturę w naszym mieście. Od lat realizowaliśmy program „Gdańsk Miasto Literatury”, prowadzimy fundusz wspierający lokalnych wydawców, kupujemy i promujemy ważne gdańskie publikacje oraz wspieramy małe księgarnie. Przyznajemy również stypendia twórcom – ich beneficjentami są zarówno uznani autorzy, jak i przedstawiciele młodego pokolenia. Dziś z dumą obserwujemy rozwój tego środowiska i cieszymy się, że nowa instytucja wzmocni te działania. Dom Literatury będzie działać w wyjątkowym miejscu, historycznym budynku dawnego sierocińca, którego rewitalizacja jest wspierana środkami unijnymi. Wierzę, że stworzymy przestrzeń otwartą, inspirującą i przyciągającą do Gdańska twórców oraz miłośników literatury z całej Polski.

Powstanie instytucji to odpowiedź na dynamiczny rozwój sektora literackiego w mieście oraz postulaty środowisk twórczych, które od lat zabiegały o stworzenie dedykowanej przestrzeni dla literatury i osób piszących.

- Dom Literatury jest taką wisienką na torcie polityki literackiej, którą skutecznie prowadzimy od wielu lat – mówił Jan Perucki, radny miasta Gdańska. – Czekamy z wielkim wytęsknieniem na zakończenie prac w zespole Sierocińca i wprowadzenie się do niego gdańskich literatów. To, co najważniejsze: to nie tylko mury, to przestrzeń do tworzenia dla naszych artystów słowa. Domem Literatury dajemy mocny wiatr w żagle dla gdańskiej kultury.

– Powołanie Domu Literatury było jednym z priorytetów tej kadencji Komisji Kultury, dlatego cieszę się, że dziś możemy ogłosić jego powstanie - mówi Maximilian Kieturakis, radny miasta Gdańska, przewodniczący Komisji Kultury w RMG. - To istotne wzmocnienie działań miasta na rzecz wspierania twórców i promocji czytelnictwa.

Jedna z najważniejszych inwestycji kulturalnych Gdańska

Obecnie Dom Literatury działa w kamienicy przy ul. Długiej 35, znanej gdańszczankom i gdańszczanom jako przestrzeń licznych debat, spotkań autorskich, warsztatów literackich oraz wystaw. Docelową siedzibą instytucji będzie odrestaurowany zespół budynków dawnego sierocińca przy ul. Sierocej 6–8. Inwestycja prowadzona jest przez Dyrekcję Rozbudowy Miasta Gdańska.

Rewitalizacja zespołu dawnego sierocińca przy ul. Sierocej 6–8 to jedna z najważniejszych inwestycji kulturalnych Gdańska ostatnich lat. To nie tylko remont, ale proces przywracania życia miejscu o wyjątkowej historii. W zabytkowych murach, które przez dekady służyły najmłodszym, powstaje przestrzeń dla słowa, myśli i wspólnoty.

Projekt zakłada pełne poszanowanie substancji historycznej – zachowana zostanie oryginalna konstrukcja, drewniane belki stropowe, ceglane mury, a nawet część zabytkowych posadzek. Jednocześnie kompleks zostanie wyposażony w nowoczesne instalacje, technikę sceniczną i systemy bezpieczeństwa, by sprostać współczesnym wymaganiom instytucji kultury. Inwestycja jest finansowana m.in. ze środków europejskich – Gdańsk otrzymał na ten cel 45,5 mln zł.

- Proces inwestycyjny został podzielony na 4 etapy. Pierwszy to etap to tzw. prace ratunkowe, polegające na wzmacnianiu fundamentów oraz ścian zewnętrznych. Te prace potrwają do września – Anna Mańkowska, zastępczyni dyrektora DRMG ds. Projektów Kubaturowych. – Gdy prowadziliśmy prace polegające na wzmacnianiu fundamentów, w budynku odkryto zabytkowe, siedemnastowieczne posadzki. Do ich rozbiórki potrzebowaliśmy decyzji konserwatora. Po jej uzyskaniu wróciliśmy na plac budowy – mówi Anna Mańkowska, zastępczyni dyrektora DRMG ds. Projektów Kubaturowych. – W trakcie rozbiórki posadzki okazało się, że jest to bardzo ciekawy budynek, ponieważ odkryliśmy… kolejną warstwę zabytkowej posadzki i należało pozyskać decyzję, w jaki sposób ją rozebrać. Odbyła się więc kolejna komisja konserwatorska i udało nam się ustalić, w jaki sposób należy ten odkryty materiał zeskładować i zinwentaryzować. Cała dokumentacja została przekazana do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, który podejmie decyzję, w jaki sposób te elementy będą wyeksponowane w wierzchniej warstwie podłogi w budynku głównym.

Zakończony został już też drugi etap inwestycji – polegający na inwentaryzacji i zabezpieczeniu elementów zabytkowych oraz pracach konserwatorskich w budynkach. Elementy o wartości historycznej zostały odpowiednio wyeksponowane i zabezpieczone z myślą o ich trwałym zachowaniu w przyszłej strukturze budynku.

Przed zespołem realizującym inwestycję stoi teraz najtrudniejsze, ale zarazem najciekawsze wyzwanie – trzeci etap, czyli właściwa adaptacja obiektu do funkcji instytucji kultury. Budynki zostaną zaadaptowane na potrzeby trzykondygnacyjnych przestrzeni użytkowych, przy jednoczesnym zachowaniu wszystkich elementów o charakterze zabytkowym, takich jak drewniane stropy czy ceglane mury. Równolegle konieczne będzie wkomponowanie nowoczesnych instalacji – wentylacji, klimatyzacji, instalacji teletechnicznych i scenicznych – tak, by nie naruszyć integralności i estetyki historycznej substancji obiektu.

Dokumentacja przetargowa dla tego etapu została już przygotowana i obecnie przechodzi procedurę weryfikacyjną w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jeśli proces ten zakończy się pozytywnie, DRMG planuje ogłosić przetarg na realizację trzeciego etapu jeszcze tej jesieni.

Zwieńczeniem całego procesu będzie czwarty etap – obejmujący kompleksowe wyposażenie wnętrz oraz aranżację wystawy stałej poświęconej literackiemu Gdańskowi. Prace te mają zakończyć się do końca 2027 roku.

Rozwój i dbanie o dziedzictwo literackiego Gdańska

- To dla nas ogromna radość – możemy wspólnie świętować otwarcie Domu Literatury w Gdańsku, instytucji długo wyczekiwanej, potrzebnej i niezwykle ważnej. To efekt wieloletnich działań na rzecz literatury, które rozpoczęliśmy m.in. poprzez program Gdańsk Miasto Literatury. Teraz kontynuujemy tę misję z jeszcze większym rozmachem – mówiła Elżbieta Foltyniak, dyrektorka Domu Literatury. - Naszym celem jest wspieranie twórców, rozwijanie życia literackiego, edukacja i budowanie przestrzeni otwartej dla wszystkich – zarówno tych, którzy literaturę tworzą, jak i tych, którzy dopiero ją odkrywają. Dom Literatury to miejsce spotkań, rezydencji, festiwali, wystaw i programów wsparcia – lokalnych i międzynarodowych. Już tej jesieni zaprosimy Państwa na nowy festiwal literacki, a w przyszłym roku uruchomimy rozbudowany program rezydencji twórczych. Wierzę, że Dom Literatury stanie się wspólnym dziełem i domem nas wszystkich – mieszkańców, twórców, czytelników i gości naszego miasta.

Obecna siedziba Domu Literatury w Gdańsku to kamienica przy Długiej 35, w której odbywają się debaty, spotkania i warsztaty. Na jesień zaplanowano na aż trzy czytania performatywne trójmiejskich tekstów; dyskusje poświęcone tekstom dramatycznym, literackie wydarzenia dla najmłodszych i dla fanów komiksu oraz wiele innych spotkań z literaturą. W siedzibie nieprzerwanie od 2022 roku działa księgarnia Tajne Komplety, w której każdy czytelnik i czytelniczka znajdzie coś dla siebie, natomiast miłośnicy sztuk wizualnych mogą odwiedzać niewielką przestrzeń wystawienniczą w sieni kamienicy, w której prezentowane są literackie wystawy. Do 30 września można oglądać tam komiksowe plansze Volhi Zarouskayey poświęcone gdańskim rzygaczom.

Plany Domu Literatury

W dniach 4-7 września Długa 35 gościć będzie Festiwal Literacki W poprzek wpław łączący literaturę, wątki teatralne i fotografię z problematyką ochrony środowiska i zmian klimatycznych i społecznych, których źródłem jest woda. Wydarzenie organizowane jest przez Fundację Terytoria Książki, a jego partnerem są Dom Literatury w Gdańsku oraz Instytut Kultury Miejskiej. Dyrektorką programową zaś Agnieszka Dauksza.

Z programem instytucji oraz miejskimi programami wsparcia literatury będzie można zapoznać się podczas Gdańskich Targów Książki (11-14 września). Na literackim stoisku Gdańska zaplanowane zostało sporo niespodzianek dla czytelników i czytelniczek odwiedzających targi, natomiast program „Gdańsk Miasto Literatury” realizowany przez Dom Literatury w Gdańsku będzie miał swoją prezentację podczas dnia branżowego 11 września.

Dom Literatury rozwijał będzie również program rezydencji literackich „Piszę w Gdańsku” dodając do niego nowe elementy, w tym rezydencje wymienne, by wspierać widoczność gdańskich autorów i autorek na świecie. Od 2017 roku niezmiennie realizowany jest program Międzynarodowej Sieci Miast Schronienia ICORN, w ramach którego bezpieczny azyl znajdują w Gdańsku twórcy i twórczynie prześladowani we własnych ojczyznach. Obecnie gościmy w naszym mieście dwójkę autorów pochodzących z Kuby – Zulemę Gutiérrez oraz Javiera L. Morę 

W przyszłości Dom Literatury przeniesie się do zabytkowego zespołu dawnego sierocińca przy ul. Sierocej 6-8. Przyszła siedziba Domu Literatury zakłada, poza całorocznym programem dla publiczności i rezydencjami, wystawę stałą poświęconą literackiemu Gdańskowi, miejsca wystaw czasowych archiwum, przestrzeń edukacyjną oraz księgarską. Miejsce dysponować będzie nowoczesną salą wielofunkcyjną, w której odbywać się będą literackie wydarzenia.

Obie siedziby – obecna i przyszła – znajdują się na Literackiej Mapie Gdańska, którą od niedawna można bezpłatnie zdobyć w księgarni Tajne Komplety, a następnie ruszyć jej szlakiem w poszukiwaniu unikalnych kart z opisem miejsc oraz autorskimi grafikami Dominiki Wróblewskiej.

„Dobry Moment” na południu Gdańska

Podczas konferencji prasowej ogłoszono także powstanie nowego miejsca na literackiej mapie miasta. Jesienią 2025 roku mieszkańcy południowych dzielnic Gdańska zyskają nowe, przyjazne miejsce spotkań z książką i kulturą. W nowoczesnej przestrzeni usługowej przy ul. Łódzkiej 64 powstanie filia Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdańsku „Dobry Moment”. Nowa placówka biblioteczna zostanie otwarta w sercu rozwijającego się osiedla i stanie się ważnym punktem integracji lokalnej społeczności, edukacji, wypoczynku oraz promowania czytelnictwa wśród wszystkich grup wiekowych.

- Już wkrótce planujemy otwarcie nowej filii Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej, która powstaje w dynamicznie rozwijającej się części Gdańska– mówił Maximilian Kieturakis, radny miasta Gdańska. -  Będzie to nowoczesna przestrzeń o powierzchni 210 m², mieszcząca blisko 20 tysięcy książek, a także audiobooki, e‑booki i strefy przeznaczone dla różnych grup wiekowych. Chcemy, by była to biblioteka międzypokoleniowa – otwarta na mieszkańców i inspirująca do kontaktu z literaturą już od najmłodszych lat.

Zbiory dostępne będą w formule wolnego dostępu do półek, z możliwością wypożyczeń i udostępniania materiałów na miejscu. Użytkownicy będą mogli również korzystać z Metropolitalnej Karty do Kultury, uzyskiwać kody do usług e-booków, wypożyczać gry planszowe czy przeglądać czasopisma.